در زندگی شهری امروزی، کودکان در آپارتمان بزرگ می شوند و ارتباط کمی با طبیعت دارند. این در حالی است که اجداد بشر 99 درصد از دو میلیون سال گذشته را در آغوش طبیعت به سر برده اند. بنابراین نیاز و وابستگی به طبیعت در جسم و روان ما حک شده است. به همین دلیل کودکان امروز که به جای ارتباط با طبیعت و حضور در فضای طبیعی، در کلاس درس خشک و بی روح و فضای مجازی محبوس شده اند، در معرض انواع خطرات سلامت جسمی و روانی قرار دارد. رویدادهای آموزشی طبیعت محور فرصتی برای پیوند دوباره کودکان با طبیعت است.
با افزایش اعتیاد به فناوری (Technological addiction) و استرس تکنولوژیک (Techno-stress) و اختلال کمبود طبیعت (Nature-deficit disorder) در کودکان و نوجوانان، امروزه نیاز آنان به حضور در طبیعت در بالاترین حد خود قرار دارد. نرخ افسردگی، عدم فعالیت بدنی و میزان انزوای اجتماعی در بین جوانان افزایش یافته است زیرا خیره شدن به صفحه نمایش به منبع اصلی سرگرمی آنها تبدیل شده است. واقعیت شگفت‌انگیزتر این است که طبق آمارها تنها 6 درصد از کودکان 9 تا 13 ساله به تنهایی در بیرون از خانه بازی می‌کنند.
رویداد آموزشی طبیعت محور چیست؟
رویدادهای آموزشی طبیعت محور فرصتی برای ارتباط کودکان و یادگیری طبیعت محور فراهم می کنند. این رویدادها عمدتا در فضای طبیعی یا در موزه های تاریخ طبیعی و امثال آن برگزار می شوند.
رویدادهای آموزشی طبیعت محور می تواند اشکال مختلفی داشته باشند. رویداد طبیعت محور می تواند نیمه ساختار یا بدون ساختار باشد. آموزش مبتنی بر طبیعت برای کودکان در هر سنی، از پیش دبستانی تا دبیرستان مناسب است.
آموزش نیمه ساختاریافته طبیعت ممکن است شامل معلمانی باشد که برای یادگیری کودکان در محیط‌های بیرونی شرایط را محیا می کنند و با کتاب‌ها و منابع غیردرسی، مواد آموزشی را فراهم می‌کنند که محاسبات، سوادآموزی و سایر مهارت‌های مهم و ضروری را در کودکان توسعه می دهند.
از سوی دیگر، یادگیری بدون ساختار ممکن است رویکردی «غیر مدرسه‌ای» داشته باشد که در آن تمام یادگیری‌های خارج از مدرسه توسط کودک هدایت می‌شود و بازی محور است. با این حال، وجه اشتراک هر دو این است که، به قول مربی طبیعت، Rachel A. Larimore، “طبیعت تقریبا در هر جنبه ای از برنامه نفوذ می کند”.
مری بث هیلبورن، مدیر دوران کودکی در مدرسه هاوکن، ادعا می‌کند: «دنیای طبیعی یکی از پیچیده‌ترین محیط‌هایی است که یک کودک خردسال در آن زندگی می‌کند.» در محیطی که کودک باید خودش فکر کند و راه حل مشکلات را در دنیای واقعی، به جای کتاب درسی، بیابد، کودکان از نظر ذهنی، جسمی و اجتماعی شکوفا می شوند. به طور کلی، کودکان با یادگیری شمارش با مواد طبیعی مانند مخروط های کاج، سنگ ها و چوب ها، یادگیری حقایق علمی زیست محیطی و بیولوژیکی در حین تعامل با منبع آن و خلق آثار هنری عمیق با اشیاء موجود در طبیعت، مهارت های زندگی ارزشمندی به دست می آورند.
حضور در طبیعت و یادگیری طبیعت محور از وجوه مختلفی برای کودکان سازنده و مفید است.
فواید طبیعت برای کودکان
بسیاری از ما در کودکی زمان زیادی را در طبیعت گذراندیم، از درختان بالا رفتیم، صخره ها و حشرات را کاوش کردیم، یا حتی فقط با دوستان خود در فضای باز بازی کردیم. ما نمی دانستیم که این فعالیت های سرگرم کننده در واقع مغز، بدن و شخصیت ما را برای زندگی بزرگسالی آماده می سازد. امروزه تحقیقات فراوان نشان داده است که قرار گرفتن در معرض طبیعت فواید طولانی مدت بی شماری دارد.
تحقیقات نشان می دهد که حضور در طبیعت می تواند از نظر شناختی، اجتماعی، عاطفی و جسمی برای کودکان مفید باشد. کودکان با قرار گرفتن در بیرون و احاطه شدن توسط طبیعت، محیطی دائما در حال تغییر را تجربه می کنند که تمام حواس آنها را تحریک می کند.
یادگیری در طبیعت خلاقیت و مهارت حل مسئله را در کودکان تقویت می کند، توانایی های شناختی را افزایش می دهد و عملکرد تحصیلی را بهبود می بخشد.
مطالعات در ایالات متحده پیشرفت زیادی در مطالعات اجتماعی، علوم، هنرهای زبانی و ریاضی از طریق برنامه های آموزشی مبتنی بر طبیعت نشان داده است.
بودن در طبیعت همچنین یک کاهش دهنده استرس است که برای دانش آموزانی که این روزها تحت فشار زیادی قرار می گیرند بسیار مفید است. همچنین شکل‌گیری روابط برای دانش‌آموزان در رویدادهای آموزشی طبیعت محور آسان تر است، زیرا آنها تعاملات اجتماعی را دور از محدویت های کلاسی تجربه می‌کنند.
مزایای شناختی رویدادهای آموزشی طبیعت محور
دنیای طبیعی یک آزمایشگاه غول پیکر یادگیری با پایان باز است. کودکان دانشمند ذاتی هستند و دوست دارند مناظر، رایحه ها، صداها و بافت های فضای باز را تجربه کنند. طبیعت فرصت های بی شماری برای کشف، خلاقیت و حل مسئله فراهم می کند.
تعامل با محیط های طبیعی به کودکان این امکان را می دهد که با انجام دادن و آزمایش بیاموزند. در طبیعت، کودکان فکر می‌کنند، سؤال می‌کنند و فرضیه‌هایی می‌سازند. در نتیجه ذهن‌های کنجکاو آنها رشد می‌کند.
بچه ها وقتی در طبیعت هستند دائما فکر می کنند؛ چه فاصله بین دو صخره را قبل از پریدن ارزیابی کنند و چه به این فکر کنند که حشرات در زمستان کجا می روند. این تجربیات، یادگیری واقعی و معتبری را رقم می زنند که از عهده کلاس درس ساخته نیست.
مزایای عاطفی یادگیری طبیعت محور
بیرون بودن حس خوبی دارد. در طبیعت، کودکان در کاوش، حرکت و سر و صدا کردن آزادند. همه اشکال لذت‌بخش ابراز وجود که اغلب در داخل خانه و کلاس محدود می‌شوند، در طبیعت آزاد است. در طبیعت، کودکان می توانند بدوند، بپرند، از تپه ها و درختان بالا بروند، غلت بزنند و فریاد بزنند که همه این ها باعث آرامش می شود و تنش، اضطراب و بی قراری را کاهش می دهد.
بسیاری از کودکان پرانرژی برای حفر چاله در شن، تماشای خزیدن کفشدوزک، یا صرف زمان متمرکز با چوب بازی در گودال گلی سرعت خود را کاهش می دهند. چندین مطالعه نشان داده اند که قرار گرفتن در معرض طبیعت می تواند علائم اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه و تمرکز (ADHD) و اضطراب را کاهش دهد.
بیرون بردن بچه ها می تواند یادگیری را مرتبط تر کند و با قرار دادن آنها در معرض فرصت‌های زندگی واقعی، به رشد علایق عمیق تر کمک می کند.
در محیط‌های مبتنی بر طبیعت، کودکان می‌توانند هویت خود را به‌عنوان یک «بازیگر قدرتمند در زندگی خود و زندگی دیگران» از طریق توسعه علایق عمیق‌تر شکل دهند. زیرا در این شرایط، آنان در موقعیت‌های واقعی زندگی هم با بزرگسالان و هم با سایر کودکان قرار می‌گیرند. طبیعت معلم اصلی آنهاست و هر چیز دیگری از درون خودشان سرچشمه می گیرد. بزرگسالان صرفا حامیان و همراهان یادگیری آنها هستند و با هم محیطی از ابراز وجود، خودشکوفایی و لذت و سرگرمی سالم را فراهم می کنند.
همان طور که کودکان در طبیعت خطر می کنند، تلاش می کنند و شکست می خورند و دوباره تلاش می کنند، انعطاف پذیری و اعتماد به نفس آنها نیز افزایش پیدا می کند.
منافع اجتماعی آموزش طبیعت محور
وقتی کودکان در فضای باز بازی می کنند، ممکن است فرصت هایی برای تعامل با همبازی های جدید و متفاوت وجود داشته باشد. در طبیعت، کودکان می توانند به تنهایی بازی کنند یا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، یاد بگیرند که ایده های خود را به اشتراک بگذارند و با کار گروهی مشکلات را حل کنند.
در دنیای طبیعی، کودکان اغلب برای ابداع بازی های جدید و قوانین آن با هم همکاری می‌کنند، زیرا هیچ مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها وجود ندارد. هنگام کاوش در طبیعت، کودکان در سن مدرسه ممکن است در مجاورت بزرگسالان نباشند، که به آنها زمان می دهد تا قوانین خود را تنظیم کنند و مشکلات خود را بدون ممانعت حل کنند.
اغلب، زمانی که درگیر دنیای طبیعی هستند، حتی کودکان پرهیاهو و فعال ممکن است سرعت خود را کاهش دهند و یاد بگیرند که روی ملایم بودن تمرکز کنند. آنها همچنین ممکن است احساس همدلی کنند و از دوستی که به نظر آسیب دیده یا غمگین به نظر می رسد، دلجویی کنند.
فواید جسمانی حضور در طبیعت
هوای تازه دنیای طبیعی نشاط آور است و فرصت های بی پایانی برای فعالیت بدنی ارائه می دهد که به نوبه خود به سلامت جسمانی بیشتر منجر می شود. قرار گرفتن در معرض نور خورشید به این معنی است که کودکان ویتامین D را جذب می کنند که فواید مثبت زیادی دارد، از جمله کمک به سیستم ایمنی قوی.
بازی در فضای باز طبیعت همچنین به کودک این امکان را می دهد که از نظر بدنی فعال تر از بازی های داخل خانه یا مدرسه باشد، به طور بالقوه کالری بیشتری بسوزاند و به تناسب اندام کلی کودک کمک می کند.
مزایای زیست محیطی
علاوه بر مزایای فردی که از طریق اتصال به طبیعت به دست می آید، یک منفعت جمعی وجود دارد که بین همه ما مشترک است. کودکان در سرتاسر جهان در بیرون بازی می کنند و وحدتی از تجربیات مشترک ایجاد می کنند.
فرزندان ما حافظان آینده زمین هستند. برای پرورش بزرگسالانی که مشتاق حفاظت از محیط زیست و حفظ سیاره ما هستند، ابتدا کودکان باید عشق عمیقی نسبت به آن داشته باشند. تنها راه برای اینکه کودکان بتوانند به طبیعت عشق بورزند این است که در را باز کرده و به آنها اجازه دهیم تا شگفتی و هیبت دنیای طبیعی را کشف کنند.
زمین گرانبهاترین چیزی است که همه ما داریم و بنابراین باید از آن مراقبت کنیم. کودکانی که وقت خود را در طبیعت می گذرانند، بیشتر از آن به عنوان چیزی زیبا و آسیب پذیر قدردانی می کنند و درک می کنند که برای حفظ سلامت زمین برای نسل های آینده چه چیزی لازم است.
برخی فعالیت های مفید برای رویدادهای آموزشی طبیعت محور
حفر زمین و بازی با خاک
تماشای کرم های در حال چرخش در خاک
تماشای ابرها و پیدا کردن اشکال خیالی
پریدن از رو یا به داخل گودال ها
گوش دادن به آواز پرندگان
حس کردن بوی علف تازه بریده شده
جمع آوری دانه ها
ساختن خانه درختی
بالا رفتن از درختان
تعقیب یک دوست
ایستادن روی یک پا
افتادن و جست زدن
آویزان شدن و تاب خوردن از شاخه ها
جمع آوری گونه های طبیعی
انجام کاوش های علمی در طبیعت
رویدادیشو؛ طراح و مجری رویدادهای آموزشی طبیعت محور
رویدادیشو که ترویج یادگیری همراه با نشاط و پویایی را رسالت اصلی خود می‌داند، با تیمی از متخصصان چند رشته ای آماده طراحی و اجرای رویدادهای آموزشی طبیعت محور برای مدارس و موسسات آموزشی و تربیتی است.
منابع:
https://encenter.org/blog/benefits-of-learning-in-nature/
https://inkspire.org/post/the-wholesome-benefits-of-nature-based-education/-MI4dArziO2Umbgqn7Kf
https://www.brighthorizons.com/family-resources/children-and-nature
موسی توماج ایری
دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران
مدرس، نویسنده و پژوهشگر در حوزه آموزش
هم بنیانگذار استارتاپ رویدادیشو
ایمیل: mtoumajiri@gmail.com
وبسایت: www.mousatoumaj.ir
