رابرت ام. گانیه (Robert M. Gagné) (1916-2002) که به عنوان یک پیشگام در روانشناسی تربیتی معروف است، اصول طراحی آموزشی را با رویکرد سیستماتیک خود در دوران جنگ جهانی دوم که اغلب به عنوان مدل گانیه شناخته می شود، متحول کرد. ایده کلی، که امروزه آشنا به نظر می رسد، این است که مطالب مختلف به بهترین وجه با استفاده از روش های مختلف آموخته می شوند. نه رویداد آموزشی گانیه نمونه کاملی از نحوه اجرای این مفهوم است. در این مطلب به توصیف رویدادهای آموزشی گانیه و روش اجرای آن در کلاس درس می پردازیم.
نظریه یادگیری گانیه
در نظریه آموزش گانیه طبقه بندی نتایج یادگیری و شرایط یادگیری دارای اهمیت اساسی است. طبقه بندی گانیه از نتایج یادگیری تا حدودی شبیه به طبقه بندی بلوم از پیامدهای شناختی، عاطفی و روانی حرکتی است. هم بلوم و هم گانیه معتقد بودند که تقسیم کردن توانایی های آموخته انسان به دسته ها یا حوزه ها بسیار مهم است. طبقه بندی گانیه شامل پنج دسته از نتایج یادگیری است: اطلاعات کلامی، مهارت های فکری، راهبردهای شناختی، نگرش ها و مهارت های حرکتی. گانیه، بریگز و واگر (1992) توضیح می‌دهند که هر یک از مقوله‌ها به بخش متفاوتی از عملکرد انسانی منجر می شوند.
شرایط یادگیری
برای ایده های گانیه در مورد آموزش چیزی ضروری است که او آن را «شرایط یادگیری» می نامد. او این ها را به شرایط داخلی و خارجی تقسیم می کند. شرایط درونی با قابلیت های قبلی یادگیرنده سروکار دارد. یا به عبارت دیگر، آنچه یادگیرنده قبل از آموزش می داند. شرایط بیرونی با محرک هایی سروکار دارد (اصطلاح رفتارگرایانه محض) که به صورت بیرونی به یادگیرنده ارائه می شود.
برای کاربرد نظریه آموزش شرایط یادگیری، وی آنچه را که امروزه به رویدادهای آموزشی گانیه معروف است، فرموله کرد. گانیه رویدادهای آموزشی خود را بر مبنای نظریه یادگیری پردازش اطلاعات شناختی قرار می دهد.
شیوه اجرای رویدادهای آموزشی گانیه
نحوه عملی شدن رویدادهای آموزشی گانیه به شرح زیر است:
- اول از همه، مربی اهداف آموزش را تعیین می کند.
- سپس این اهداف باید در یکی از پنج حوزه نتایج یادگیری دسته بندی شوند.
- هر یک از اهداف باید با استفاده از یکی از افعال استاندارد (یعنی بیان می‌کند، تمایز می‌دهد، طبقه‌بندی می‌کند، و غیره) که با نتیجه یادگیری خاص مرتبط است، به صورت عملکرد بیان شود.
- سپس مربی از شرایط یادگیری برای نتیجه یادگیری خاص استفاده می کند تا شرایط لازم برای یادگیری را تعیین کند.
- و در نهایت، رویدادهای آموزشی لازم برای ارتقای فرآیند درونی یادگیری انتخاب شده و در طرح درس قرار می گیرد.
- رویدادها در اصل به چارچوبی برای طرح درس یا مراحل آموزش تبدیل می شوند.
مراحل نه گانه رویدادهای آموزشی گانیه
مراحل نه گانه رویدادهای آموزشی گانیه عبارتند از:
1- جلب توجه دانش آموزان
2- آگاه کردن یادگیرنده از هدف
3- تحریک یادآوری یادگیری قبلی
4- ارائه مطالب
5- ارائه راهنمایی های یادگیری
6- برانگیختن عملکرد
7- ارائه بازخورد
8- ارزیابی عملکرد
9- افزایش نگهداری و انتقال
بیایید هر یک از مراحل را بررسی کرده و آنها را بیشتر تجزیه کنیم.
1- جلب توجه دانش آموزان
هیچ مربی روی زمین نمی تواند موضوعی را بدون جلب توجه دانش آموز تدریس کند. گفتن این کار آسان تر از انجام آن است، اما شکست در این کار اول، همه کارهای بعدی را نیز برای شکست آماده می کند. دانش‌آموزان با توجه به چیزهای دیگر وارد کلاس می‌شوند و این وظیفه معلم است که آنها را آماده، متمرکز و آماده برای یادگیری موضوع مورد نظر کند.
چند ترفند برای ایجاد توجه عبارتند از:
- پرسیدن سوالی که انتظار ندارند
- آوردن یک نکته جالب از چیزهای بی اهمیت
- به چالش کشیدن آنها با یک مشکل
- استفاده از صدای بلند و غیرمنتظره یا سایر محرک های صوتی
- یک محرک بصری چشم نواز
- ایجاد یک تمرین دانش آموز به دانش آموز
هیچ تاکتیکی برای جلب توجه دانش آموزان بی اهمیت نیست. هدف این مرحله اطمینان از آن است که دانش آموزان در وضعیت ذهنی مناسبی قرار گرفته اند.
2- آگاه کردن یادگیرنده از هدف
هنگام سخنرانی، اغلب به ما گفته می‌شود که «به آنها بگوییم که قرار است به آنها چه بگوییم». این ایده در اینجا نیز صادق است. هنگامی که توجه آنها را جلب کردیم، می خواهیم به سرعت دانش آموز را در مورد آنچه که باید انتظار یادگیری در طول درس داشته باشد، آموزش دهیم. این امر آنها را بیشتر آماده می‌کند و آنها را برای دریافت اطلاعات و پیش بینی آنچه که در پایان به درک و ارائه نیاز دارند، آماده می کند.
بهترین راه برای انجام این مرحله از رویدادهای آموزشی گانیه، ترسیم ساده اهداف و نتایج یادگیری مشخص است. این کار را می توان به هر روشی انجام داد، از جمله:
- ارائه معیارهای قابل اندازه گیری که باید در پایان درس رعایت کنند
- توضیح دادن کاری که از آنها خواسته می شود انجام دهند
- ایجاد یک ارتباط واضح بین اهداف قبلی و ارزیابی های بعدی
- مشارکت دادن خود دانش‌آموزان با درخواست نظرات آنها در تعیین راه های آزمایش دانش و درک
3- تحریک یادآوری یادگیری قبلی
بعد از اینکه توجه آنها را جلب کردید و اهداف درس را توضیح دادید، در این بخش از رویدادهای آموزشی گانیه وقت آن است که آنها را روشن تر کنید و دانش از قبل آموخته شده آنها را در مورد موضوع مورد نظر مشخص کنید. اینکه دانش‌آموزان آنچه را که می‌دانند به خاطر بسپارند، باعث تازه سازی می شود، بنابراین آنها آماده هستند تا از طریق تکنیک های داربست، به آن پایه اضافه کنند.
این مرحله همچنین راه های مختلفی دارد که می توان آن را تکمیل کرد. مثلا:
- انجام خلاصه یا مرور سریع دروس گذشته
- ترغیب دانش‌آموزان به پاسخ به سؤالاتی درباره چیزهایی که قبلاً یاد گرفته‌اند مرتبط با موضوع
- از دانش آموزان بخواهید آنچه را که به یاد می آورند توضیح دهند
- استفاده از ارائه های سمعی و بصری جذاب مطالب
- گنجاندن عناصر اطلاعات از قبل آموخته شده در دروس جدید، به عنوان پل ارتباطی از یکی به دیگری
4- ارائه مطالب
اکنون که به دانش آموزان گفته اید که قرار است به آنها چه بگویید و آنها را از قبل با موضوع درگیر کرده اید، وقت آن است که مطالب درسی را بر اساس آن پایگاه دانش قبلی ارائه دهید.
در حالت ایده‌آل، در این مرحله از رویدادهای آموزشی گانیه، ارائه باید با دقت برنامه ریزی شود، اما با انعطاف پذیری کافی برای گفتمان خود به خودی. معلمان باید تلاش کنند تا مطالبی را با استفاده از روش‌های مختلف ارائه، مانند رسانه‌های سمعی و بصری، سخنرانی‌ها، نمایش‌های فیزیکی در صورت لزوم، و تمرین عملی در صورت امکان، ارائه دهند.
همچنین تشویق می‌شود که در صورت امکان از فناوری استفاده شود، زیرا بیشتر زبان‌آموزان مدرن با استفاده از دستگاه‌ها و اینترنت بزرگ شده‌اند و بنابراین کاملاً با فناوری آشنا هستند. پلتفرم‌های سیستم مدیریت یادگیری یک راه عالی برای سازماندهی ماندن و پیگیری کار و در عین حال امکان همکاری ساده همتایان از راه دور است.
5- ارائه راهنمایی های یادگیری
قبل و در حین ارائه محتوا، ارائه نمونه هایی از نتایج مناسب به دانش آموزان سودمند است. به این ترتیب، هیچ سردرگمی در مورد آنچه قابل قبول در نظر گرفته می شود در مقابل آنچه خارج از آن محدوده قرار می گیرد، وجود ندارد.
به عنوان مثال، اگر از آنها بخواهید یک مقاله بنویسند، ارائه نمونه ای از اینکه یک مقاله عالی برای هدف درس چگونه به نظر می رسد، مفید است. ارائه مثالی از کارهایی که نباید انجام دهید یک راه عالی برای ارائه کنتراست است، بنابراین آنها می توانند از اشتباه کردن جلوگیری کنند.
جنبه های دیگر این مرحله از رویدادهای آموزشی گانیه شامل ارائه هر چیزی است که به یادگیرنده کمک می کند تا به هدف خود یعنی درک درس دست یابد. نمودارها، داستان‌ها، نقش آفرینی یا محرک‌هایی که با نسبت دادن ارزش به مفاهیم درس، حافظه را تسهیل می‌کنند، همگی بالقوه مفید هستند.
نکته اینجاست که کمک کنیم اطلاعات در زمان حال درک شوند و به اندازه کافی عمیق ذخیره شوند تا لحظه ای که از در خارج می شوند فراموش نشوند. به عبارت دیگر، آنها باید آنچه را که آموزش داده می شود به خاطر بسپارند زیرا این پایه و اساس درس بعدی خواهد بود.
6- برانگیختن عملکرد (تمرین)
به عنوان مربی، تا اینجا شما به تازگی چهار مرحله مهم را از نه مرحله رویدادهای آموزشی گانیه تکمیل کرده اید. اکنون زمان آن است که دانش آموزان به وظیفه خود عمل کنند.
آنها باید یا تمرین کنند یا دانش جدید خود را به روشی که شما بتوانید ارزیابی کنید، نشان دهند. این به عنوان برانگیختن عملکرد شناخته می شود، یعنی به آنها این فرصت را می دهیم که به شما نشان دهند که کار خود را انجام داده اند و آنچه را که شما آموزش داده اید، یاد گرفته اند. این یک گام حیاتی است زیرا به مربیان اجازه می دهد تا موفقیت خود را بسنجند و به دانش آموز اجازه می دهد تمرین کند و در نتیجه دانش را تقویت کند. تکرار همیشه به حفظ کردن و همچنین ایجاد اعتماد به نفس کمک می کند.
چند راه برای به دست آوردن عملکرد عبارتند از آزمون، ارائه کلاس درس، مقاله، پروژه های گروهی و تمرین های آزمایشگاهی کاربردی.
7- ارائه بازخورد
بازخورد بلادرنگ مربی برای تکمیل چرخه یاددهی-یادگیری بسیار مهم است. به طور کلی، بازخورد باید شخصی، سازنده، مثبت و فوری باشد. چند نوع منحصربفرد از بازخورد با اهداف خاص وجود دارد:
- بازخورد تأییدی به دانش آموز اطلاع می دهد که آیا از راهنمایی ها در مورد چگونگی تکمیل یک تکلیف پیروی می‌کنند یا خیر. بدون اینکه بررسی شود که چقدر خوب انجام داده اند یا ممکن است نیاز به کار کردن داشته باشند.
- بررسی بازخورد ارزشیابی به دانش آموز اجازه می دهد تا ارزیابی فعلی شما از کیفیت تکلیف خود را بداند.
- بازخورد اصلاحی نوعی بازخورد است که برای تنظیم خط فکری یا مسیر عمل دانش آموز طراحی شده است. تا بتواند به تنهایی پاسخی را بیابد، بدون اینکه مستقیما آن پاسخ را به آنها بگوید.
- بررسی بازخورد توصیفی یا تحلیلی به صراحت برای تقویت عملکرد دانش‌آموز با ارائه کمک های اضافی، از جمله نکات یا اقدامات دقیقی که باید انجام شود، طراحی شده است.
- ارزشیابی همتا به دانش آموزان کمک می کند تا تفاوت های بین کار خود و همسالان را تشخیص دهند تا شکاف را کاهش دهند.
8- ارزیابی عملکرد
پس از اینکه دانش آموز سطح درک خود را نشان داد و بازخورد دریافت کرد، در این فاز از رویدادهای آموزشی گانیه معلم می تواند یک ارزیابی جامع برای سنجش میزان دستیابی به اهداف انجام دهد. یک عملکرد نمی تواند داده های کافی برای اندازه گیری دانش و توانایی های کلی ارائه دهد. با این حال، بینش کافی برای اندازه گیری میزان یادگیری و ذخیره اطلاعات ارائه شده در طول یک درس خاص به شما می دهد.
تکنیک‌های ارزشیابی شامل ارائه آزمون‌های شفاهی یا ارائه آزمون‌های قبل و بعد از درس برای سنجش کارایی یادگیری است. مهم نیست که از چه روش هایی استفاده می شود، آنها باید عینی، منطقی و بر اساس معیارهای از پیش تعیین شده باشند.
9- افزایش نگهداری و انتقال
هنگامی که معلمان اثربخشی مراحل فوق از رویدادهای آموزشی گانیه را ارزیابی کردند، زمان آن فرا رسیده است که بر روی آنها برای افزایش حفظ و انتقال ایجاد شود. این مرحله که بر حفظ توانایی دانش آموز برای درونی سازی و سپس به خاطر سپردن آنچه آموخته است، تمرکز دارد، ظرفیت انتقال آنها را برای به کارگیری دانش و مهارت ها در دنیای واقعی توصیف می کند.
نگهداری و انتقال به آسانی از طریق تمرین فراوان تقویت می شوند، اگرچه تا حد ممکن چنین تمرینی باید خلاقانه باشد و صرفا تکرار مکرر نباشد که باعث خسته شدن یادگیرندگان می شود. یکی دیگر از مشکلات بالقوه ای که معلمان می توانند در این مرحله با آن مواجه شوند، زمان آن است، زیرا اغلب تمرین معنادار در پایان درس دشوار است.
برخی از این تمرین ها می تواند چنین باشد:
- یافتن راه هایی برای پیوند مفاهیم با یکدیگر در مقابل جداسازی آنها
- انجام تکالیف خلاقانه که دانش آموزان را ملزم می کند تا به روش های جدید و پویا در مورد درس فکر کنند
- شفاف بودن در مورد اهداف و نتایج یادگیری، به طوری که دانش آموزان می توانند دقیقا آنچه را که قرار است برای هر درس و همچنین در پایان همه درس ها یاد بگیرند، ببینند.
توصیه های کاربردی برای اجرای رویدادهای آموزشی گانیه
در زیر مروری مختصر از مراحل رویدادهای آموزشی گانیه به همراه مثال های عملی ارائه شده است. معلمان می‌توانند از آنها برای تکمیل هر یک در درس‌های خود استفاده کنند:
جلب توجه
دانش آموزان را آماده و متمرکز کنید، تا آنها آماده یادگیری موضوع مورد نظر باشند.
از پرسش‌ها یا چالش‌های پیشرو «نوع یخ شکن» که توجه را جلب می‌کند، استفاده کنید.
کمی چیزهای بی اهمیت جالب را در مورد یک رویداد بحث برانگیز جاری مطرح کنید.
نظرات و ایده های آنها را در مورد یک موضوع سرگرم کننده بپرسید.
از محرک های بصری و صوتی چشم نواز استفاده کنید.
یادگیرندگان را از اهداف آگاه کنید
در این مرحله از رویدادهای آموزشی گانیه به دانش‌آموزان بگویید که در طول درس چه چیزهایی را یاد می‌گیرند تا آنها را در وضعیت ذهنی مناسب قرار دهند و به این ترتیب می‌توانند کارهایی را که باید بعد از آن انجام دهند، پیش‌بینی کنند.
این اطلاعات را از طریق اسلایدها، یک برنامه درسی نوشته شده یا سایر قالب ها ارائه دهید.
شامل جزئیات کامل در مورد تکالیف، خواندن، فعالیت ها، و غیره.
یادآوری یادگیری قبلی را تحریک کنید
دانش آموزان معمولا برای یادگیری مطالب جدید با تازه کردن خاطرات خود از مطالب از قبل آموخته شده، علاقه نشان می دهند.
خلاصه ای از درس های گذشته را مطرح کنید.
توضیح دهید که چگونه روی پایه درس های قبلی داربست می گذارید.
مطالب مربوط به گذشته را به درس فعلی متصل کنید و شکاف را پر کنید.
در صورت تدریس آنلاین از انجمن های گفتگو استفاده کنید.
ارائه محتوا
هنگامی که محیط آماده گردید و دانش آموزان پذیرا و آماده بودند، نوبت به تدریس درس مربوطه می رسد.
مطمئن شوید که تکالیف خود را انجام و یک درس با برنامه ریزی دقیق طراحی کرده اید.
فضا را به اندازه کافی منعطف نگه دارید تا امکان بحث و گفتگو فراهم شود.
از انواع روش های ارائه محتوا برای تحریک کنجکاوی دانش آموزان استفاده کنید. مانند محتوای سمعی و بصری، خواندن، پروژه های گروهی و سایر ایده های خلاقانه.
در صورت امکان و مناسب بودن، از طریق روش های فیزیکی نشان دهید.
در صورت امکان، تمرین عملی را در نظر بگیرید.
از قدرت فناوری و اینترنت هر زمان که می‌توان درس‌ها را در اطراف آن تنظیم کرد، استفاده کنید.
ارائه راهنمای یادگیری
برای این مرحله از رویدادهای آموزشی گانیه آنچه را که انتظار می رود درک کنند و هر دستورالعملی که برای دستیابی به نتایج موفقیت آمیز لازم است را به وضوح برای دانش آموزان توضیح دهید.
دانش آموزان را مجبور نکنید حدس بزنند که قرار است چه چیزی یاد بگیرند یا انجام دهند.
نمونه هایی از آنچه قابل قبول است در مقابل آنچه که نیست ارائه دهید.
حقایق و رهنمودهای مربوطه را واضح بیان کنید، نه مبهم.
از نمودارها، جدول‌های زمانی، داستان‌ها، نقش آفرینی و هر چیز دیگری که به دانش‌آموزان در درک و ذخیره اطلاعات مربوطه کمک می‌کند، استفاده کنید.
استخراج عملکرد (تمرین)
به دانش‌آموزان آموزش دهید که دانش جدید خود را تمرین کرده یا نشان دهند تا بتوان آن را ارزیابی کرد.
مطمئن شوید که تمام مراحل بالا تکمیل گردیده است. و دانش آموزان می دانند که ارزیابی می شوند و بازخورد دریافت می کنند.
محیطی بدون استرس ایجاد کنید. محیطی که در آن دانش آموزان بتوانند بر نمایش ادراکات خود تمرکز کنند.
از دانش آموزان بخواهید در صورت امکان به صورت گروهی تمرین کنند.
طیف وسیعی از فرصت‌های تمرینی، از جمله کار آزمایشگاهی و سایر فعالیت‌های عملی را ارائه دهید.
از تکنیک های داربست استفاده کنید تا مطمئن شوید که تمرین بر اساس کارهای قبلی است و زمینه را برای کارهای آینده فراهم می کند.
ارائه بازخورد
در این قسمت از رویدادهای آموزشی گانیه بازخورد فوری در مورد وظایف دانش آموز ارائه دهید که شخصی، سازنده و مثبت باشد.
انواع مختلف بازخورد را به خاطر بسپارید و از نوع صحیح برای هر شرایطی استفاده کنید:
تأییدی – به دانش آموز بگویید که آیا دستورالعمل ها را رعایت می کند یا خیر
ارزشیابی – ارزیابی کیفیت کار دانش آموز اما بدون ارائه جزئیات
اصلاحی – راهنمایی دانش آموزان برای کشف پاسخ صحیح
بازخورد توصیفی یا تحلیلی – افزایش عملکرد دانش‌آموز با کمک بیشتر
ارزیابی همتایان و خود ارزیابی – کمک کردن دانش آموزان به یکدیگر و خودشان
از بازخورد تکوینی برای تکالیف کوتاه و از خلاصه برای ارزیابی های کامل تر استفاده کنید.
ابزارهای فناوری از جمله نرم افزاری را که می تواند اقدامات را تسریع کرده و کارایی را افزایش دهد، ترکیب کنید.
ارزیابی عملکرد
یک ارزیابی جامع انجام دهید تا مشخص شود دانش‌آموزان تا چه اندازه به اهداف یادگیری خود دست یافته‌اند تا شکاف‌های یادگیری برطرف شود.
از ترکیبی از ابزارهای ارزیابی، از جمله تست‌های استاندارد، آزمون‌های قبل و بعد از درس، مقاله‌ها، فعالیت‌ها و تکالیف عملی استفاده کنید.
در همه ارزیابی ها شفاف، عینی و منصف باشید.
ارزیابی کار بر اساس معیارهای از پیش مشخص
به یاد داشته باشید که یک ارزیابی معیار سنجش توانایی نیست. جنبه‌های منحصربفرد یادگیرنده کاربردی و همچنین موانعی برای یادگیری که ممکن است با آن مواجه شوند را در نظر بگیرید.
حفظ و انتقال را افزایش دهید
معلمان باید هر کاری را که ممکن است انجام دهند تا به دانش آموزان کمک کنند تا اطلاعاتی را که برای یادگیری آن سخت تلاش کرده اند حفظ کنند. و به آنها فرصتی بدهند تا تجربیات اکتسابی خود را شخصی سازی کنند. تا آن را در زندگی یا شغل خود به کار گیرند.
از دانش‌آموزان بخواهید که مقاله ای بنویسند. در این مقاله تاثیر درس را بر خود توضیح دهند. و با اطلاعات جدید چکار می کنند.
دانش‌آموزان را در گروه‌های بحث گرد هم بیاورید و برای آنها پیشنهادهایی ارائه دهید تا در مورد آنها صحبت کنند.
اگر درس برای یک فعالیت عملی مفید است، از دانش آموزان بخواهید که این فعالیت ها را در کلاس یا به عنوان تکلیف تکمیل کنند.
نتیجه
رویدادهای آموزشی گانیه یک روش بسیار سازمان‌یافته و کنش‌گرا است که مربیان را با چارچوب محکمی که می‌توانند برای افزایش اثربخشی تدریس در تقریبا هر محیطی استفاده کنند، توانمند می‌سازد. این مدل به اندازه کافی انعطاف پذیر است که برای طیف وسیعی از شرایط اصلاح شود و به اندازه کافی ساده است که به راحتی در برنامه های درسی موجود شما گنجانده شود. تاکید بر این است که یادگیرنده و معلمان تلاش نمایند تا اطمینان به دست آید که دانش آموزان اطلاعات دریافتی را ضبط، نگهداری و استفاده می کنند.
منابع:
https://warbletoncouncil.org/robert-m-gagne-15853
موسی توماج ایری
دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران
مدرس، نویسنده و پژوهشگر در حوزه آموزش
هم بنیانگذار استارتاپ رویدادیشو
ایمیل: mtoumajiri@gmail.com
وبسایت: www.mousatoumaj.ir
